Ochrona przed niewypłacalnością organizatora turystyki wiąże się ze szczególnymi obowiązkami wynikającymi z przepisów unijnych oraz z ustawy o imprezach turystycznych i powiązanych usługach turystycznych, ale sama ustawa nie zawiera własnej definicji niewypłacalności.
Zaistnienie stanu niewypłacalności wymaga od organizatora turystyki podjęcia szczególnych kroków lub zaniechania wykonywania części działalności, np.:
■ przekazania marszałkowi województwa oświadczenia, wykazu umów (niezrealizowanych) oraz danych kontaktowych pilotów wycieczek lub osób reprezentujących organizatora turystyki, jeżeli zostali wyznaczeni (art. 13 ust. 1);
■ zawierania umów, ułatwiania nabywania usług turystycznych lub przyjmowania wpłat na poczet tych umów (art. 31 pkt 4). Wykonywanie przez przedsiębiorców działalności po złożeniu oświadczenia o niewypłacalności jest praktycznie niemożliwe. Ustawa nie uzależnia przy tym odpowiedzialności organizatora turystyki od prowadzenia działalności w stanie niewypłacalności, ale od momentu złożenia oświadczenia marszałkowi województwa.
Teoretycznie jest przez to możliwa sytuacja, że organizator turystyki, znajdując się w stanie niewypłacalności, nie zgłasza tego do marszałka województwa za pomocą oświadczenia określonego w przepisach, ale wykonuje dalej swoją działalność. Ustawodawca przewidział ochronę podróżnych na wypadek nieprawidłowego działania organizatora turystyki polegającego na niezgłoszeniu oświadczenia, o którym mowa powyżej. Art. 13 ust. 2 ustawy upoważnia marszałka województwa do bezpośredniego wystąpienia do podmiotu udzielającego zabezpieczenia finansowego, jeżeli okoliczności w oczywisty sposób wskazują, że organizator turystyki lub przedsiębiorca ułatwiający nabywanie powiązanych usług turystycznych nie jest zdolny wywiązać się z umów zawartych z podróżnymi, zwrócić wpłaconych środków lub zapewnić powrotu do kraju. Marszałek województwa może dzięki temu działać z urzędu, ale zanim uzyska wiedzę o tych okolicznościach, część umów może zostać niezrealizowana oraz mogą pojawić się podróżni pokrzywdzeni wskutek niewypłacalności organizatora turystyki.
GDZIE SZUKAĆ DEFINICJI
Skoro ustawa nie zawiera swojej definicji niewypłacalności, należy sięgnąć do ustaw szczególnych, które wskazują przesłanki niewypłacalności oraz domniemania z tym związane. Niezdefiniowanie niewypłacalności należy uznać za błąd ustawodawcy, gdyż w polskim systemie prawnym istnieją co najmniej dwa sposoby rozumienia niewypłacalności. Pierwszy z nich, wynikający z prawa cywilnego, został wypracowany przez sądy i doktrynę, gdyż kodeks cywilny również nie zawiera definicji niewypłacalności wprost. Przez niewypłacalność na gruncie kodeksu należy rozumieć obiektywną niemożność uzyskania zaspokojenia wierzytelności w całej jej wysokości. Oznacza to, że organizator turystyki nie ma środków lub majątku, który wystarczy na zaspokojenie roszczeń podróżnych związanych z zawartą umową (podróż, noclegi, wyżywienie, atrakcje dodatkowe i inne). Drugi z nich, zawarty w art. 11 prawa upadłościowego, wskazuje, że niewypłacalność oznacza utratę zdolności do wykonywania wymagalnych zobowiązań pieniężnych (przez wymagalność rozumiemy upływ terminu na zapłatę). Prawo upadłościowe zawiera dodatkowo domniemania związane z niewypłacalnością, tj. dłużnik jest uważany za niewypłacalnego, gdy:
■ opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekracza trzy miesiące;
■ jego zobowiązania pieniężne przekraczają wartość jego majątku, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający 24 miesiące (dotyczy osób prawnych i jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej – w praktyce chodzi głównie o spółki prawa handlowego).
Organizator turystyki może mieć w związku z tym wątpliwość, czy trzymiesięczne opóźnienie w zapłacie faktury (może być związane ze sporem dotyczącym tej faktury) nie spowoduje, że konieczne będzie wstrzymanie całej działalności. Art. 13 ust. 2 ustawy nie pozwala na przesądzenie o sposobie interpretacji niewypłacalności, gdyż marszałek województwa może wystąpić do instytucji zabezpieczającej, gdy okoliczności w sposób oczywisty wskazują na niemożliwość wywiązania się z umowy. Nie jest niestety wiadome, na czym ma polegać oczywistość oraz jak szeroki jest zakres swobody marszałka województwa w ocenie zaistnienia przesłanek.
KTÓRA DEFINICJA?
Nie mogąc jednoznacznie rozstrzygnąć, która definicja jest wiodąca, organizatorzy turystyki powinni zwrócić szczególną uwagę na kondycję finansową swoich przedsiębiorstw. Niewypłacalność na pewno zaistnieje, gdy organizator nie ma już majątku, z którego mógłby realizować zobowiązania. W przypadku, gdy istnieją wymagalne zobowiązania, których termin płatności przekroczył trzy miesiące, lub gdy wartość zobowiązań przekracza poziom majątku, organizator turystyki musi posiadać dowody na dobrą kondycję finansową oraz wykluczenie powyższych przesłanek (np. prowadzenie procesu co do faktur, dodatkowe sposoby finansowania działalności etc.). W innym wypadku organizator turystyki zostaje narażony na ryzyko podjęcia decyzji o wypłacie zabezpieczenia finansowego na polecenie marszałka, co wiąże się ze sparaliżowaniem działalności turystycznej.
Prowadzenie działalności w stanie niewypłacalności jest związane również z odpowiedzialnością administracyjną polegającą na decyzji marszałka województwa o wykreśleniu z rejestru wraz z zakazem wykonywania działalności przez trzy lata. Dalej idąca odpowiedzialność, w szczególności karna lub administracyjna, nie jest przewidziana w ustawie. Organizatorzy turystyki muszą zatem dochować szczególnej staranności w prowadzeniu rzetelnych danych finansowych i pozostawać w miarę możliwości w kontakcie z marszałkiem województwa, jeżeli zaistnieją szczególne wydarzenia rzutujące na domniemanie niewypłacalności. Takie postępowanie pozwoli uniknąć nagłych i niespodziewanych decyzji pokontrolnych, które praktycznie zablokują wykonywanie działalności przez organizatora turystyki.
Autor jest radcą prawnym, junior partnerem w Kancelarii prawnej BSO Prawo & Podatki
